Tips

Hoe kan muziek helpen in de communicatie bij mensen met dementie?

Veel van onze herinneringen zijn gekoppeld aan muziek. Als je praat over die eerste vakantie met je partner in Frankrijk, is de kans groot dat je denkt aan bepaalde muziek. En zo werkt dat ook bij iemand met dementie. Maar hoe kan het dat iemand niet meer weet wat hij die middag gegeten heeft, maar wel reageert op muziek van vroeger? We vroegen het aan Manon Bruinsma, werkzaam bij Music & Memory, een non-profitorganisatie die zich inzet om mensen met dementie weer in contact te brengen met zichzelf en hun omgeving.

Manon, hoe kan het dat muziek een positief effect heeft op mensen met dementie?

Bij iemand die dementie heeft, stopt de opbouw van het geheugen. Iemand gaat zich oriënteren op vroeger, omdat de meest recente informatie het minst toegankelijk is geworden. De muziek die iemand in zijn puberteit heeft geluisterd, is opgeslagen in het langetermijngeheugen. Als iemand die muziek (na een lange tijd) weer hoort, roept dat herinneringen op. Het langetermijngeheugen staat in verbinding met de gebieden in de hersenen die te maken hebben met beweging en spraak, waardoor iemand soms weer kan communiceren of bewegen.

Een dementerende is vaak verward, omdat hij moet omgaan met prikkels van buitenaf die hij niet (meer) begrijpt. Als je dat afsluit met een koptelefoon, kan hij vanuit een hernieuwd gevoel van zelfbewustzijn weer contact opnemen met de buitenwereld.

(Eerder gaven we in deze blog al meer tips om iemand met dementie gerust te stellen) 

Op welke manieren kan iemand nog meer reageren, naast praten en bewegen?

We zien vaak dat iemand actiever wordt. Door de muziek vindt een dementerende zichzelf en zijn identiteit terug. Hij wordt ontspannen, raakt meer geïnteresseerd in de wereld om hem heen en gaat soms weer gebaren gebruiken die voor hem karakteristiek waren. Het kan zijn dat hij weer gaat praten, meezingt met de muziek of danst.

Wat zijn de effecten van muziek op de langere termijn?

We hebben verschillende onderzoeken uitgevoerd bij meerdere zorginstellingen en daaruit blijkt dat er minder valincidenten zijn en minder onrust heerst. Mensen eten beter en hebben meer eetlust, slapen beter en hebben minder medicatie nodig, omdat ze zich goed voelen.

Voor verzorgers is het makkelijker om iemand te wassen en aan te kleden als hij daarvoor (of tijdens) muziek luistert. We hebben van veel zorginstellingen gehoord dat bij wie het wassen en aankleden voorheen moeizaam ging en met twee verzorgers moest, na het regelmatig beluisteren van muziek veel sneller en plezieriger gaat én soms ook door één verzorger gedaan kan worden.

Hoe vaak moet iemand naar muziek luisteren om deze effecten te bereiken?

Het zou ideaal zijn als iemand één of twee keer per dag naar muziek kan luisteren. In de praktijk is dat vaak niet haalbaar, maar gelukkig zie je bij drie of vier keer per week ook grote verschillen. Het is dan wel van belang dat iemand een paar weken achter elkaar regelmatig luistert.

Het is niet slim om een dementerende meteen uren achter elkaar muziek te laten luisteren. Het komt weleens voor dat iemand in het begin de muziek maar een paar minuten kan verdragen en emotioneel wordt, omdat hij het jarenlang niet heeft gehoord. Dan kan het een hele intense ervaring zijn. Laat je door die reactie niet ontmoedigen, want het kan juist betekenen dat iemand een dag later langer wil luisteren.

Waar moet je aan denken als je voor iemand muziek gaat selecteren?

Het allerbelangrijkste is dat je een persoonlijke afspeellijst maakt. Je moet niet in genres of jaargetallen denken. Ga na welke muziek iemand vroeger luisterde en vooral waar hij van genoot. Zelfs bij iemand die nooit veel van muziek heeft gehouden, kan het zijn dat hij actiever wordt. In welke cafés kwam iemand vroeger, wat werd daar gedraaid? Wat waren zijn hobby’s? Misschien heeft iemand vroeger wel zelf een muziekinstrument gespeeld of konden zijn ouders goed piano spelen.

Het is goed om een afspeellijst te hebben met alleen maar nummers waarop iemand ook daadwerkelijk (positief) reageert. Kwaliteit gaat in dit geval boven kwantiteit. Zorg ervoor dat je minimaal 25 nummers verzamelt, want iemand met dementie kan zich ook vervelen. De lijst kun je regelmatig aanpassen.

Het gebruik van een koptelefoon is aan te raden. Via een luidspreker luisteren kan ook, maar bij een koptelefoon is het net alsof de muziek bij iemand in het hoofd afspeelt. De gehoorapparaten kun je laten zitten, het is maar net wat iemand fijn vindt.

Is het raadzaam om iemand voor te bereiden op het luisteren van muziek?

Dat hangt heel erg af van het stadium waarin iemand verkeert. Als hij nog helder is, leg je uit wat je gaat doen. Maar bij anderen kun je het beste gewoon de koptelefoon opzetten. Denk er wel aan dat je in beeld blijft, geen onverwachte bewegingen maakt en een ontspannen plek opzoekt waar iemand kan zitten of liggen. Het kan goed helpen om de eerste keren fysiek dichtbij te zijn. Houd ook oogcontact, zodat je de reactie kunt peilen. Dat maakt de eerste ervaring met muziek na een lange tijd een stuk makkelijker, voor iemand met dementie én voor jou.